Một ngày tháng 7, khi Zhang Yiming đang ăn sáng tại nhà ở Bắc Kinh thì một thông báo xuất hiện trên màn hình máy tính. Một người bạn gửi đường link có nội dung Tổng thống Mỹ Trump cho rằng Covid-19 có nguồn gốc từ Trung Quốc và như một phần của phản ứng từ Mỹ, ông ta có thể cấm TikTok.

Zhang rất ngạc nhiên. “Virus Trung Quốc”, ông nói với những người xung quanh. Covid-19 đã làm gì với TikTok? Từ cú sốc ban đầu đó, mọi thứ nhanh chóng trở nên tồi tệ.

Đầu tiên, Trump ra lệnh công ty mẹ của TikTok phải bán hoạt động của ứng dụng này ở Mỹ hoặc đối mặt với lệnh cấm, với lý do đe dọa an ninh quốc gia thông qua dữ liệu mà nó thu thập được.

Tiếp theo, những người theo chủ nghĩa dân tộc tại Trung Quốc chỉ trích Zhang trên phương tiện truyền thông xã hội là không chống lại lệnh của Trump. Trong khi, các nhà đầu tư phương Tây gây áp lực buộc ông làm ngược lại, chính là bán đi.

Zhang đã phản pháo lại Trump vào thứ hai (24/8) khi đệ đơn kiện Nhà Trắng lên tòa án liên bang ở California. Sau đó, ông ta mất đi trụ cột Kevin Mayer mà ông đã thuê để mở rộng quá trình toàn cầu hóa của TikTok. Kevin Mayer, người từ Walt Disney chuyển về mới ba tháng trước từ chức CEO TikTok vì hoàn cảnh chính trị đã thay đổi vai trò của ông quá nhiều.

Đến nước này, nhà sáng lập người Trung Quốc của một ứng dụng dành cho thanh thiếu niên giờ đã bị lôi kéo vào mối quan hệ địa chính trị căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc. Zhang, 37 tuổi, người ngưỡng mộ Thung lũng Silicon, luôn muốn công ty do ông tạo ra được nhìn nhận là toàn cầu, nhưng không phải theo cách này.

Microsoft, Twitter và Oracle đều đang đàm phán để mua TikTok hoặc thăm dò giá thầu. Walmart cho biết hôm thứ 27/8 rằng đã tham gia với tư cách là đối tác tiềm năng của Microsoft. Một tối hậu thư từ Nhà Trắng rõ ràng không phải là tương lai mà Zhang tưởng tượng khi còn là một kỹ sư phần mềm trẻ, có đầu óc kinh doanh.

TikTok và những ý tưởng lớn trong phòng họp chỉ 10m2

Zhang khác với thế hệ những người sáng lập công ty công nghệ Trung Quốc trước đó, những người tìm kiếm sự ưu ái từ chính quyền. Zhang nghiêng về California hơn. Zhang thường mặc áo phông và quần jean, ăn ở quán cà phê của công ty và trích dẫn các phương châm của Jeff Bezos. Các nhân viên của công ty mẹ TikTok, ByteDance, mà Zhang thành lập, thường gọi sếp bằng cái tên Yiming.

Sinh ra ở tỉnh Phúc Kiến, miền đông nam Trung Quốc vào năm 1983, thời kỳ Trung Quốc bắt đầu mở cửa, Zhang theo học ngành kỹ sư phần mềm tại một trường đại học ở phía bắc thành phố Thiên Tân, nơi ông gặp vợ. Ông đã làm việc tại nhiều công ty khởi nghiệp khác nhau và có một thời gian ngắn gia nhập văn phòng của Microsoft ở Bắc Kinh với tư cách là một kỹ sư vào năm 2008.

Zhang ở lại Microsoft chưa đầy một năm, nói với truyền thông Trung Quốc rằng công việc không có gì hấp dẫn đến mức đã dành nửa thời gian để đọc sách. Sau đó, Trung Quốc tăng kiểm soát Internet. Zhang lúc này đang làm việc cho một phiên bản Twitter của Trung Quốc có tên là Fanfou, đã phản đối các hạn chế.

“Hãy ra ngoài và mặc áo phông ủng hộ Google,” Zhang viết trong một bài đăng trên blog. Nhưng cuối cùng, Google đã rút khỏi Trung Quốc đại lục một năm sau đó.

Zhang thành lập ByteDance, công ty mẹ của TikTok, trong một căn hộ ở Bắc Kinh vào năm 2012. Ngay từ đầu nó đã có tham vọng toàn cầu, mặc dù nhiều nhân viên chưa từng ra nước ngoài. “Phòng họp lớn nhất khoảng 10 m2, nhưng ý tưởng của bạn có thể rất lớn,” ông Zhang nói.

Một trong những sản phẩm đầu tiên của họ là ứng dụng tổng hợp tin tức có tên Jinri Toutiao, hay “Tin tức hôm nay”. Zhang không có kiến thức về truyền thông, nhưng có thể viết mã lệnh. Ứng dụng đã sử dụng trí thông minh nhân tạo để cung cấp tin tức cho mọi người dựa trên thói quen đọc của họ: Họ có xu hướng nhấp vào gì? Họ đã nán lại bao lâu?

Nhưng ứng dụng cũng nhận được hơn 100 đơn kiện và khiếu nại từ các cổng thông tin trực tuyến và các tờ báo. Trong một số trường hợp, ByteDance phải bồi thường cho người tạo nội dung vì đã sử dụng tác phẩm của họ mà không được phép. ByteDance cho biết công ty, giống như các nền tảng khác trong ngành, “đối mặt với một số nhầm lẫn” về luật bản quyền ở Trung Quốc trong những năm đầu thành lập.

Chuyển đi đến California vào năm 2014 đã củng cố quyết tâm xây dựng một công ty toàn cầu của Zhang. Cùng với một nhóm các nhà sáng lập doanh nghiệp trẻ tuổi khác của Trung Quốc, ông đã tham quan Facebook và Tesla, gặp gỡ những nhân vật như đồng sáng lập Yahoo như Jerry Yang. Ông nói rằng các doanh nhân công nghệ Trung Quốc có thể cạnh tranh trong các cuộc chơi lớn.

TikTok đã chứng minh ông đúng. Các thuật toán của ứng dụng có thể chọn phát các video đúng sở thích, gây nghiện người xem, trở thành cơn sốt trên toàn cầu. Theo Sensor Tower, TikTok đã được tải xuống hơn hai tỷ lần trên toàn thế giới. Công ty mẹ của nó là ByteDance được định giá 100 tỷ USD.

TikTok là ứng dụng tiêu dùng đầu tiên của Trung Quốc thành công lớn ở phương Tây. Không giống như nhiều thành công trong quá khứ của Trung Quốc, vốn hay bị buộc tội sao chép, TikTok khá mới mẻ. Nó hiện là nền tảng truyền thông xã hội chính cho hàng triệu thanh thiếu niên trên khắp thế giới. Anis Uzzaman, Nhà sáng lập Pegasus Tech Ventures nói rằng Zhang đã phát triển một thứ không dành cho thị trường cụ thể nào mà cho mọi người trên toàn cầu.

Công nghệ đã từng được coi là lĩnh vực mà Mỹ và Trung Quốc có thể cộng tác — các nhà đầu tư mạo hiểm của Mỹ hỗ trợ các công ty khởi nghiệp của Trung Quốc và các kỹ sư Trung Quốc đến làm việc ở Thung lũng Silicon. Nay, nó đang nổi lên là vấn đề trong sự bế tắc của hai siêu cường.

TikTok giờ là trung tâm của cuộc tranh cãi, cùng với Huawei Technologies và ứng WeChat của Tencent Holdings, cũng phải đối mặt với lệnh cấm sắp hiệu lực do chính quyền Trump áp đặt.

Ian Bremmer, Chủ tịch công ty tư vấn rủi ro chính trị Eurasia Group, cho biết TikTok sẽ ngày càng được chính quyền Trung Quốc coi là một công ty quan trọng về mặt chiến lược. Ông nói, tầm quan trọng của nó nằm ở lượng dữ liệu người dùng khổng lồ mà nó thu thập, thúc đẩy quá trình “học sâu” (deep learning) và AI.

“Trung Quốc đột nhiên nhận ra rằng họ cần những khả năng công nghệ này trong nội bộ và họ cần chúng nhanh chóng”, ông Ian Bremmer bình luận.

ByteDance ra mắt TikTok vào năm 2017, sau đó mua lại đối thủ có trụ sở tại Thượng Hải, Musical.ly, đang thu hút được sự quan tâm của thanh thiếu niên Mỹ và nhập vào TikTok. Zhang nói tại một diễn đàn tại Đại học Thanh Hoa (Bắc Kinh) vào tháng 3/2018 rằng ông hy vọng TikTok sẽ có nhiều người dùng bên ngoài Trung Quốc hơn nội địa trong vòng ba năm.

Vào tầm ngắm

Vài tuần sau diễn đàn đó, chính phủ Trung Quốc đã đóng cửa ứng dụng chia sẻ trò đùa ByteDance vì xuất bản nội dung “thô tục”. Lần này, thay vì tố cáo việc kiểm duyệt, Zhang đã đáp lại bằng một bài đăng dài trên mạng xã hội xin lỗi và hứa sẽ tăng gần gấp đôi số lượng nhân viên kiểm duyệt tại công ty bảo vệ nền tảng khỏi nội dung không phù hợp với giá trị của họ.

Khi mở rộng ra nước ngoài, TikTok đã phải vật lộn để vượt qua các “bãi mìn” quy định. Các nhà chức trách ở Mỹ, Hà Lan và Pháp đã bắt đầu xem xét kỹ lưỡng các hoạt động của họ xung quanh việc bảo vệ dữ liệu người dùng. Vào tháng 6, TikTok nằm trong số các ứng dụng Trung Quốc bị cấm ở Ấn Độ, thị trường lớn nhất về lượt tải xuống, vì lý do an ninh mạng. Cơ quan quản lý viễn thông của Hàn Quốc đã phạt TikTok vào tháng 7 vì xử lý sai dữ liệu của người dùng dưới 14 tuổi.

Một phân tích của Wall Street Journal trong tháng này cho thấy trong hơn một năm, TikTok đã theo dõi người dùng bằng một phương thức bị Google cấm. Cụ thể, ứng dụng đã thu thập số nhận dạng từ hàng triệu thiết bị di động chạy hệ điều hành Android (địa chỉ MAC) mà không cho phép người dùng được quyền bỏ chọn.

TikTok cho biết họ không còn làm điều này nữa và đã hứa sẽ tạo ra một bức tường lửa giữa Trung Quốc và người dùng nước ngoài. Nhưng chính quyền Trump vẫn lo lắng về khả năng chính phủ Trung Quốc truy cập vào dữ liệu người dùng TikTok. Luật An ninh quốc gia của Trung Quốc yêu cầu các công ty Trung Quốc hỗ trợ điều tra liên quan đến an ninh quốc gia.

Theo Fergus Ryan, nhà phân tích tại Viện Chính sách Chiến lược Australia, điều này có nghĩa ByteDance có thể sẽ gặp khó trong việc chống lại lệnh yêu cầu cung cấp dữ liệu từ chính quyền Bắc Kinh, dù họ tuyên bố là sẽ từ chối nếu có lệnh.

Cuối năm ngoái, khi Ủy ban Đầu tư nước ngoài của Mỹ bắt đầu xem xét các hoạt động của ByteDance và TikTok để đảm bảo chúng không gây ra rủi ro an ninh quốc gia, ông Zhang đã liên hệ với Chủ tịch Microsoft, Brad Smith và Giám đốc điều hành Satya Nadella để được tư vấn về cách giải quyết các mối lo ngại về bảo mật dữ liệu và giành được sự tin tưởng của các cơ quan quản lý. Nhờ thế, TikTok có kế hoạch mở một trung tâm ở Los Angeles nhằm cung cấp sự minh bạch cho những người bên ngoài về hoạt động của ứng dụng.

Zhang cũng đọc một cuốn sách của Smith về quản trị công ty công nghệ, “Tools and Weapons”, rồi dịch nó sang tiếng Trung và yêu cầu các quản lý của ByteDance đọc. Trong một cuộc trò chuyện, Zhang đã nhấn mạnh một đoạn trích trong cuốn sách về vụ thảm sát tại nhà thờ Hồi giáo năm 2019 ở Christchurch, New Zealand. Khi đó, kẻ bắn súng đã phát trực tiếp vụ việc trên Internet, dẫn đến sự chỉ trích các công ty truyền thông xã hội. Ông nhắc nhở nhân viên của mình kiểm tra khả năng của ByteDance để phản ứng với tình huống như vậy.

Zhang đang mắc kẹt ở Trung Quốc vì đại dịch nhưng vẫn giữ liên lạc thường xuyên, họp với các nhà đầu tư trên khắp Thái Bình Dương về số phận của công ty mình. Khi phải đối mặt với áp lực từ các nhà đầu tư để đồng ý bán TikTok tại Mỹ nhằm làm hài lòng ông Trump, Zhang vẫn hy vọng về một giải pháp khác. Tuy nhiên, một người trong cuộc cho biết Zhang ngày càng bị cô lập trong các cuộc đàm phán.

Đến gần đây nhất, những người nắm tình hình cho biết, Zhang đã có ý nghĩ rằng việc bán đi là không thể tránh khỏi. ByteDance thì từ chối bình luận về tiến trình đàm phán. Trong một lá thư gửi cho nhân viên hồi đầu tháng, Zhang khuyên mọi người kiên nhẫn.

“Có một sự gia tăng về thái độ chống Trung Quốc ở nhiều nước”, ông viết, “Đừng bận tâm đến bất kỳ lời khen ngợi hay mất mát ngắn hạn nào và kiên nhẫn làm điều đúng đắn”.

• Sau TikTok và WeChat, Alibaba có thể là mục tiêu của Trump   
• Vì sao nhà đầu tư quan tâm số phận TikTok   
• Mỹ – Cửa khó trong tham vọng toàn cầu của Tiktok   

Phiên An (theo WSJ)

Theo Vnexpress.net