Báo động sầu riêng non xuất khẩu kém chất lượng

Sầu riêng xuất khẩu sang Nhật Bản, Trung Quốc liên tục bị phản ánh, cảnh báo về chất lượng không đảm bảo khi múi bị sống sượng, quả thối hỏng không thể chín vì trái bị cắt non. Tình trạng này đang khiến loại trái cây xuất khẩu tỉ USD của Việt Nam bị giảm uy tín, nguy cơ khó giữ được thị trường xuất khẩu bền vững.

Thông tin trên Báo Thanh Niên, bà Đinh Anh Minh, Giám đốc Công ty AIKA Group (tại TP.Tsukuba, tỉnh Ibraki, Nhật Bản) cho biết, đầu tháng 8 công ty bà mua 2 kiện hàng với 13 quả sầu riêng tươi nhập khẩu từ Việt Nam đưa về cửa hàng bán lẻ. Trong số đó, chỉ có 1 quả sầu riêng chín được, 2 quả bị sượng hoàn toàn, 2 quả bị non không thể chín, số còn lại thì bị nứt vỏ, cơm bị chua, quả thì 4 – 5 múi bóc ra chỉ lấy được 1 – 2 múi. “Nhập quả tươi mà phải bóc bán múi nên chỉ thu hồi được 20% vốn”, bà Minh nói.

Có nhiều năm nhập khẩu trái cây Việt Nam phân phối ở thị trường Nhật Bản, bà Lê Thị Kiều Oanh, Giám đốc Công ty Apple LCC (có văn phòng đặt tại Tokyo, Nhật Bản) cũng “dính” 1 lô hàng sầu riêng non khiến doanh nghiệp (DN) này lỗ nặng, mất khách.

Theo bà Oanh, lô hàng 2,1 tấn sầu riêng nhập khẩu Việt Nam giá 210.000 đồng/kg. Khi đến Nhật Bản, toàn bộ hàng được phân phối cho cửa hàng bán lẻ đã đặt trước. Sau vài ngày giao hàng, đối tác tới tấp điện thoại phản ánh sầu riêng không chín, quả chín được thì cơm sống sượng, không ngọt, mùi chua…

Sau đó, DN phải thu hồi toàn bộ sầu riêng để kiểm tra thì có 70% bị thối hỏng. “Chỉ riêng lô hàng này, chúng tôi lỗ 300 triệu đồng. Sau rất nhiều lần thương lượng, đối tác Việt Nam chấp nhận chia sẻ 50% tiền lỗ nhưng thiệt hại lớn nhất chính là mất đi niềm tin, uy tín với đối tác, người tiêu dùng ở Nhật Bản”, bà Oanh nói.

Bà Oanh chia sẻ dù rất muốn ủng hộ tiêu thụ nông sản cho quê nhà nhưng nếu so sánh với sầu riêng Thái Lan thì hàng Việt Nam chất lượng không ổn định, rủi ro lớn.

Bà N.T.T, chủ DN ở Tiền Giang chuyên xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc, cho rằng thị trường sầu riêng đang loạn giá dẫn đến loạn chất lượng. Không chỉ ở Nhật Bản, thị trường Trung Quốc vừa qua có nhiều lô hàng sầu riêng bị thối hỏng, không thể chín khi bị cắt non.

Theo bà T., sầu riêng không chín được là loại hàng “cắt một dao”. Bởi có những thời điểm giá lên cao, thương lái gom hàng mạnh, chủ vườn tranh thủ bán hàng “chạy” giá theo kiểu cắt một lần là sạch vườn thì tỷ lệ trái non rất lớn. Chưa kể, nếu DN nào không có kinh nghiệm, trời vừa mưa xong cắt sầu riêng ngay thì cơm sẽ bị sượng, không ngọt; phải chờ vài ngày sau cho hơi nước trong múi bay thoát hết, khi đó cắt hàng thì múi sầu riêng mới khô và ngọt hơn.

Bà T. thông tin thêm, để chất lượng sầu riêng xuất khẩu nảy sinh nhiều vấn đề, thị trường tranh mua, tranh bán, bát nháo như hiện nay, lý do một phần nằm ở lòng tham của chủ vườn, thương lái; song phần lớn là trách nhiệm thuộc về cơ sở đóng gói xuất khẩu. “Nếu như cơ sở đóng gói kiểm soát chặt chẽ nguồn hàng đưa vào, không chấp nhận lô hàng kém chất lượng thì làm sao thương lái dám mua hàng non, chủ vườn cho cắt bán trái non”, bà T. nói.

Bà Ngô Tường Vy, Tổng giám đốc Công ty xuất nhập khẩu trái cây Chánh Thu (Bến Tre) bày tỏ, sau rất nhiều năm chuẩn bị, vất vả đàm phán, sầu riêng Việt Nam mới có nghị định thư xuất khẩu vào Trung Quốc. Trong năm đầu tiên được xuất khẩu chính ngạch, thay vì vui mừng, phấn khởi thì ngành hàng sầu riêng đối mặt nhiều biến động, bất an và lo lắng khi liên tục bị cảnh báo vi phạm về kiểm dịch thực vật, chất lượng hàng hóa.

Vấn đề lớn nhất của ngành hàng sầu riêng Việt Nam hiện nay là chưa có bất cứ quy định nào để kiểm soát chất lượng. Trong khi nhìn sang Thái Lan, nông dân được tập huấn hướng dẫn rất kỹ về quy trình canh tác, từ khi cây ra hoa, xả nhụy đã phải ghi chép, buộc dây đánh dấu, khi đủ ngày phải cắt trái kiểm tra, nếu chất lượng đảm bảo mới cắt bán cho DN. Chính vì cách quản lý này nên sầu riêng của Thái Lan có chất lượng đồng nhất.

Ông Võ Tấn Lợi, Giám đốc Công ty TNHH xuất nhập khẩu Phương Ngọc Cái Bè, Tiền Giang cho biết, bên cạnh sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, thương lái chạy theo số lượng nên cố tình cắt sầu riêng chưa đủ tuổi để bán tại các thị trường dễ tính. Đây là một trong những nguyên nhân lớn dẫn đến chất lượng sầu riêng Việt Nam bị giảm sút, cũng là lý do sản lượng nhiều nhưng doanh nghiệp vẫn không đủ hàng để xuất khẩu sang thị trường khó tính.

Chấn chỉnh chất lượng mã số vùng trồng

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết, mặc dù định hướng cả nước phát triển khoảng 65.000 – 75.000ha sầu riêng, với sản lượng 830.000 – 950.000 tấn vào năm 2030, tuy nhiên, đến nay diện tích sầu riêng đạt khoảng 110.000ha, vượt khoảng 35.000ha so với định hướng.

“Việc tăng diện tích một cách ồ ạt, thiếu kiểm soát, theo phong trào, không theo định hướng, khuyến cáo của cơ quan quản lý, cơ quan chuyên môn sẽ dẫn đến hậu quả khó lường, cung vượt quá cầu. Nghiêm trọng hơn là tại các vùng không phù hợp như vùng nhiễm mặn, nhiễm phèn, vùng không chủ động được tưới tiêu sẽ gây thiệt hại nghiêm trọng về năng suất và chất lượng sầu riêng của Việt Nam” – ông Nguyễn Như Cường, Cục trưởng Cục Trồng trọt cảnh báo.

Cục Bảo vệ thực vật cũng khuyến cáo người dân và địa phương không nên mở rộng diện tích nữa, mà cần tập trung duy trì mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói, nâng cao hơn nữa chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm cho sản phẩm. Do đó, thay vì tìm cách tăng diện tích và sản lượng, ngành hàng sầu riêng nên xây dựng thương hiệu, nâng cao giá trị gia tăng, chuẩn hóa quy trình sản xuất từ lúc canh tác, thu hoạch đến chế biến, vận chuyển, phân phối.

Cũng theo Cục Bảo vệ thực vật, hiện cả nước có gần 6.500 vùng trồng và hơn 1.700 cơ sở đóng gói được cấp mã số xuất khẩu. 25 sản phẩm được cấp mã số xuất khẩu như: thanh long, nhãn, vải, xoài, chôm chôm, vú sữa, bưởi… xuất sang Trung Quốc, Mỹ, Australia, Hàn Quốc, Nhật Bản, EU, Thái Lan, UAE…

Các địa phương ngoài việc tích cực mở rộng thêm mã số vùng trồng mới, phải nâng cao chất lượng mã số vùng trồng, chấn chỉnh giám sát chất lượng, sản lượng phù hợp với mã số vùng trồng, đảm bảo việc truy xuất nguồn gốc.

“Chúng tôi sẽ tiến hành phối hợp chính quyền địa phương tổ chức các hội nghị nhằm quán triệt lại điều kiện của nước nhập khẩu cũng như rà soát toàn bộ hệ thống quản lý của các địa phương nhằm chấn chỉnh, nâng cao công tác quản lý nhà nước về việc quản lý cấp mã số vùng trồng cũng như mã số đóng gói, trên cơ sở đó thực thi tốt việc thu hồi mã số không tuân thủ, thu hồi trường hợp vi phạm nhiều lần, thu hồi trường hợp gian lận về mã số vùng trồng cũng như cơ sở đóng gói”, ông Huỳnh Tấn Đạt, Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nhận định.

Nếu chúng ta còn buông lỏng quản lý mã số vùng trồng, rất có thể tiếp tục đối mặt nguy cơ bị thu hồi, đồng nghĩa với việc đánh mất lợi thế để xuất khẩu nông sản vào những thị trường giá trị cao, nhất là trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh xuất khẩu mặt hàng trái cây.

An Dương (T/h)